Nieuwe vondsten kasteelterrein Oud Haerlem
HEEMSKERK – Wat ligt er precies in de grond op kasteelterrein Oud Haerlem? In 2020 voerde het bureau Saricon voor de gemeente Heemskerk een veldonderzoek uit. De metingen zijn geïnterpreteerd en dat houdt in dat we eindelijk antwoord kunnen geven op deze vraag. We vonden onder andere een nieuwe kasteelstructuur (hoofdburcht), een gigantische schuur, een molen en verdedigingsmuren. Veel meer en groter dan we hadden verwacht.
Jean Roefstra (Historisch archeoloog, Provincie Noord-Holland) vertelt hierover: “In 1943 en 1960 deed prof.dr. J.G.N. Renaud onderzoek op het kasteelterrein Oud Haerlem. Dit onderzoek heb ik uitgewerkt en geïnterpreteerd. De opgraving is toen nooit goed uitgewerkt. Ik ben blij dat we het onderzoek in deze tijd met speciale apparatuur nog een keer hebben uitgevoerd. Toen de eerste resultaten vorig jaar bekend waren, ontdekten we al een hele grote nieuwe kasteelstructuur onder de grond. Een nieuw kasteel van 45 bij 45 meter breed. Nu zijn alle resultaten bekend.”
Nieuwe vondsten
Nancy de Jong – Lambregts zorgde voor de archeologische interpretatie. Zij vertelt: “Het kasteelterrein Oud Haerlem is bij elkaar wel 90.000 m2. Een gigantisch terrein dat wij nu bijna helemaal onderzocht hebben. We vonden dingen die eigenlijk helemaal niet kunnen. Vondsten die nooit eerder in Nederland gezien zijn. Zo uniek is dit onderzoek.” De grootste vondsten op een rij:
Voorhof
Naast de hoofdburcht van 45 bij 45 meter en de voorburcht vonden we dit keer ook een voorhof. Een voorhof is een terrein binnen de omwalling. Een groot oppervlak waar allerlei ondersteunende functies plaatsvonden, met woningen en stallen. Een voorhof van deze grootte is nooit eerder ontdekt in Nederland.
Een mogelijke torenmolen
Op het terrein vonden wij ook structuren die vermoedelijk bij een torenmolen horen. De oudste vermelding ervan bij Oud Haerlem gaat terug tot in 1327.
Belastingschuur
Buiten de omwalling van de voor- en hoofdburcht en het voorhof, ligt een enorme rechthoekige structuur dat waarschijnlijk een schuur van 20 bij 40 meter is. Het lijkt erop dat dit een ‘tiende schuur’ is. Een schuur waar ‘de tiende’ (belasting) in de vorm van bijvoorbeeld graan werd opgeslagen.
Toegangsconstructie
Voor het onderzoek was het onduidelijk waar de toegang van het kasteel lag. Nu is het duidelijk waar je het terrein op gaat. Daar ontdekte het onderzoeksteam heel veel meer wallen en grachten dan ze vermoedden. In een van de wallen ontdekten ze iets bijzonders. Een ronde toren met een diameter van wel 18 meter met daarbinnen nog een ronde structuur met een diameter van 10 meter. Dit kan duiden op een barbacane, een verdedigbare in de verdedigingswal geïntegreerde poortconstructie.
Lees meer over de resultaten in het onderzoeksrapport Oud Haerlem.
Waarom de vondst zo uniek is in deze tijd
Rob Gruben is bouwhistoricus en expert in kastelen, hij legt uit: “Kasteel Oud Haerlem stamt uit ongeveer 1250. In deze tijd bouwden ze alleen ronde kastelen. Een vierkant kasteel zoals Oud Haerlem kwam eigenlijk niet voor. En al helemaal niet met deze enorme grootte. Vierkante kastelen werden pas vanaf ongeveer 1280 door Floris V gebouwd. Tenminste, dat namen onderzoekers tot nu toe aan. Het komt bijna nooit voor dat een onbekend kasteel van deze grootte nog wordt teruggevonden in Nederland. Daarom zijn we zo verrast. We dachten dat alles in de jaren ‘60 al was opgegraven. Oud Haerlem heeft maar 100 jaar bestaan en is daarna verwoest. Op het terrein is nooit meer wat gebeurd, waardoor alle resten in de bodem in tact zijn. Je kan Oud Haerlem, samen met alle bebouwing op het terrein, bestempelen als het grootste en meest moderne kasteelterrein van Nederland uit die periode”.
Opgraven zonder te graven
Ferry van den Oever (Geofysicus): “Wij hebben dit terrein ingemeten met geofysische technieken (ElectroMagnetischeInductie, ook wel: EMI en Magnetometrie, ook wel: MAG). Voor de EMI-metingen hebben we bijna 80 kilometer over het terrein gelopen. Dit is gedaan met een enorm hoge resolutie. Met deze beide technieken kun je in de bodem kijken, zonder daadwerkelijk te graven. Op een kostenefficiënte manier ontdek je zo een schat aan informatie”.